جشن مهرگان چیست
جشن مهرگان در ایران باستان، به‌عنوان یک جشنواره زرتشتی شناخته می‌شود که هرسال 195 روز بعد از تحویل سال جش گرفته می‌شد و همه‌ی مردم کشور در شادی آن سهیم بودند. در متون قدیمی جشنواره‌ی مهرگان به الهه‌ی زرتشتی میترا (الهه‌ی دوستی، عشق و علاقه) اختصاص دارد. و درواقع ادای احترامی به جایگاه این الهه‌ی باستانی ایرانی بوده است. اما در کنار این‌ها، نگاه دیگری هم به جشن مهرگان وجود دارد که آن را از اسطوره‌های زرتشتی جدا کرده و به‌عنوان جشن برداشت پاییزه کشاورزان معرفی می‌کنند.
بسیاری از متن‌های اوستایی، سال ایرانی را به دو فصل شش‌ماهه تابستان و زمستان تقسیم می‌کنند که آمدن هرکدام از آن‌ها را باید با مراسم‌ها و آداب مشخصی جشن گرفت. در گذشته، رسیدن فصل تابستان (شش‌ماه اول سال) با نوروز و رسیدن فصل زمستان (شش‌ماه دوم سال) با مهرگان، جشن گرفته می‌شد و همه ایرانی‌ها این دو روز را به‌عنوان روزهای اعتدال بهاری و اعتدال پاییزی می‌شناختند که به معنی رسیدن زمان برداشت محصولات کشاورزی است و برکت را به زندگی کشاورزان می‌آورد
جشن مهرگان چه‌روزی است؟
برخی از محققان معتقدند که مهرگان باید دقیقا در زمان اعتدال پاییز، یعنی روز اول ماه هفتم تقویم شمسی (ماه مهر)، جشن‌گرفته شود. اما واقعیت این است که جشن مهرگان را معمولاً در روز نام مهر یعنی شانزدهمین‌روز از ماه هفتم تقویم زرتشتیان، برگزار می‌کنند.
در تقویم مذهبی زرتشتیان ایران، مهرگان همزمان با شروع برداشت محصولات زمستانی جشن گرفته می‌شود. این جشن از شانزدهمین‌روزِ ماه هفتم تقویم زرتشتی که به نام «مهر روز» شروع می‌شود و در روز بیست‌ویکم این ماه یعنی «رام روز» به پایان می‌رسد. روز اول به‌عنوان «مهرگان خُرد» و روز آخر به نام «مهرگان بزرگ» نام‌گذاری شده‌اند.
اما اگر از تقویم زرتشتی فاصله بگیریم و به‌سراغ ادبیات برویم، می‌بینیم که خیلی از شاعران و نویسندگان ایرانی، روز اول ماه هفتم را به‌عنوان روز مهرگان معرفی کرده‌اند. مثلا اسدی توسی در گرشاسب‌نامه درباره جشن مهرگان می‌نویسد:
فریدون فرخ به گرز نبرد
ز ضحاک تازی برآورد گرد
چو در برج شاهین شد از خوشه مهر
نشست او به شاهی سر ماه مهر
البته این شعر فردوسی اشاره‌ای به ریشه اساطیری جشن مهرگان دارد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. اما برگزاری این جشن در روز اول ماه هفتم، دلایل دیگری هم دارد، از جمله این‌که زمان برداشت محصولات زراعی، رسیده و کشاورزان ایرانی به شکرانه برداشت محصولات جدیدشان جشن می‌گیرند.
آداب‌ورسوم جشن مهرگان
جشن مهرگان هم مثل سایر جشن‌های کهن ایرانی، آداب‌ورسوم خاص خودش را دارد. در ادامه این مقاله از مجله یوتراوز، قرار است کمی هم درباره آداب‌ورسوم این جشن صحبت کنیم تا ببینیم که ایرانیان باستان چگونه، شروع فصل پاییز را جشن می‌گرفتند.
پوشیدن لباس ارغوانی
ایرانی‌ها معمولا در روز مهرگان لباس‌های ارغوانی می‌پوشیدند. یا حداقل این‌که تلاش می‌کردند لباس‌هایشان را با آرایه‌هایی به رنگ ارغوا، تزئین کنند. علاوه‌براین، براساس آن‌چه در نوشته‌های قدیمی پیدا شده، مردم در این روز، در کنار پوشیدن لباس‌های ارغوانی، «نبشته‌های شادباش» یا همان کارت تبریک‌های متنوعی را هم در دست می‌گرفتند و به یکدیگر هدیه می‌دادند.
پهن‌کردن سفره مهرگان
پهن‌کردن سفره در فرهنگ ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد. همان‌طورکه در زمان فرارسیدن سال نو هم سفره هفت‌سین پهن می‌کنیم و نوروز را در کنار این سفره جشن می‌گیریم. برهمین اساس، ایرانیان باستان برای برگزاری جشن مهرگان هم سفره ویژه‌ای پهن می‌کردند و نمادهای مختلفی را روی آن می‌گذاشتند. اما نکته جالب‌تر اینجاست که معمولا رنگ سفره یا خوان مهرگان هم ارغوانی بوده است.